16 қазанда «Өзгермелі әлемдік тәртіптегі орта державалар: қауіпсіздік, тұрақтылық және орнықты дамуды нығайту» тақырыбындағы бірінші Astana Think Tank Forum өз жұмысын бастады. Астана халықаралық форумының (AIF) демеушілігімен өтіп жатқан шараның ұйымдастырушысы – Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институты.
Бірінші күні бес сессияда пікірталастар өтті, онда сарапшылар Форумның күн тәртібін жан-жақты талқылады.
Бірінші сессия қазіргі күрделі геосаяси ландшафтта орта күштердің дипломатиясын қалыптастыратын негізгі принциптер мен стратегияларды қарастыратын орта державалардың дипломатиясының негіздеріне арналды (https://kisi.kz/astanada-ozgermeli-alemdik-tartiptegi-orta-derzhavalardyn-roline-arnalgan-birinshi-astana-think-tank-forum-2024-bastaldy/).
Екінші сессия барысында Атлант мұхитынан Тынық мұхитына дейінгі кеңістіктегі өзара әрекеттестіктің геосаяси, экономикалық және стратегиялық аспектілері талқыланды.
Сессияға қатысушылар тұрақтылықты нығайту, инновацияларды ілгерілету және жаһандық ауқымда тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін үйлестірілген стратегиялардың қажеттілігін көрсете отырып, елдердің осы жаңа шындықта қалай тиімді ынтымақтаса алатынын талқылады.
Талқылауды бұрынғы Bloomberg журналисі Шарлотта Кан жүргізді. ҚХР Мемлекеттік кеңесінің Ғылыми-зерттеу орталығының Еуропа мен Азияның әлеуметтік даму институтының директоры Ли Юнцюань кеңес-қытай дәуіріндегі достық байланыстардан бастау алған Ресей мен Қытай арасындағы екіжақты ынтымақтастықтың қазіргі геосаяси жағдайында маңыздылығын атап өтті. Спикер атап өткендей, заманауи жағдайда Қытай АҚШ-пен геосаяси бәсекелестікке емес, тең құқылы серіктестікке ұмтылады.
Манохар Паррикар атындағы Қорғаныстық зерттеулері және талдау институтының (MP-IDSA) бас директоры Суджан Р.Чинойдың (Үндістан) айтуынша, әлем бірте-бірте көпполярлылық дәуіріне қарай жылжып келеді, бұл орта державаларға өз болашағын қалыптастыруға ықпал ету мүмкіндігін жасайды. Осы тұрғыда ол халықаралық саясатта адамзатқа бағытталған көзқарастың маңыздылығын атап өтті.
Джордж Вашингтон университетінің Эллиотт халықаралық қатынастар мектебінің зерттеушісі, Global China Hub штаттан тыс ғылыми қызметкері, Atlantic Council доктор Золтан Фехер (АҚШ) орта державалардың «постуниполярлық әлемнің» құрылымын ескеруінің маңыздылығын атап өтті.
«Бір полярлылық кезеңі өтті – бүгінде әлем екі алпауыт держава – АҚШ пен Қытай басым рөл атқаратын жаңа биполярлыққа өтпелі кезеңде. Дегенмен, орта державалар үшін үлкен мүмкіндіктер пайда болуда. Қазақстанның және басқа да бірқатар орта державалардың үні қаттырақ естілуі керек. Қазақстан өз іс-әрекетімен, ағымдағы реформаларды жүзеге асыруымен өзін жаңа геосаяси картаға орналастыруда. Біз барлығымыз Қазақстанның ағымдағы күн тәртібін, соның ішінде климаттың өзгеруін жүзеге асыруға бағытталған әрекеттерін құптауымыз керек», — деді З.Фехер.
Үшінші сессияда қатысушылар жаһандық қақтығыстардағы делдал елдердің рөлін талқылады. Сессияны London Politica негізін қалаушы Манас Чавла (Ұлыбритания) жүргізді.
Талқылауға қатысқан Африкалық дауларды конструктивті шешу орталығының (ACCORD) негізін қалаушы және атқарушы директоры доктор Васу Гоунден (Оңтүстік Африка) соңғы отыз жыл әлемдік тәртіптегі белсенді өзгерістер орын алған кезеңде медиатор ретіндегі ұлы державалар үшін алтын кезең болды, ал қазір орта державалар үшін мүмкіндіктер терезесі ашылып жатыр деген пікір білдірді.
«Қазақстан орта державалардың одағын құру жөніндегі күш-жігердің бастауы болатын Форумды өткізу туралы бастама көтерді. Бірігу арқылы орта державалар қақтығыстар өсіп жатқан әлемде медиатор бола алатын еді. Осы тұрғыдан алғанда, біз орта державалар ретінде құндылықтарға негізделген жүйе құруымыз керек», — деді доктор Гоунден.
Шуазель институтының негізін қалаушы және президенті Паскаль Лороның (Франция) пікірінше, елдің медиатор ретіндегі табысы әрекеттерінің заңдылығы және шешім қабылдауға қабілетті күшті көшбасшының болуы сияқты факторларға байланысты.
«Қазақстан ядролық қарудан бас тартуға және ядролық қарусыздану және таратпау саласында белсенді саясат жүргізуге міндеттеме алған ел ретінде қажетті заңдылыққа ие. Бұл оның халықаралық аренада танылуына және ядролық қарудан азат әлем үшін қозғалыстың мойындалған көшбасшысы саналуына мүмкіндік береді. Заңдылық ұлттық деңгейде де, халықаралық деңгейде де экономикалық және саяси-дипломатиялық әрекеттерді мойындау және тиімді ету үшін де қажет», — деп атап көрсетті П.Лоро.
Geocase төрағасы Виктор Кипиани (Грузия) өз кезегінде жалғасып жатқан қақтығыстар аясында орта державалардың тиімді медиациясына үлкен сұраныс бар екенін атап өтті.
«Алайда бұл олардың жеке институционалдық дамуына және халықаралық субъективтілікті нығайтуға баса назар аудара отырып, тікелей белсенді қатысуын талап етеді. Сонымен қатар сәтті медиация қақтығыстарды шешу шағын немесе орта державалардың мүдделері есебінен болуы керек дегенді білдірмейді», — деді В.Кипиани.
Стратегиялық зерттеулер институтының бас директоры Сохаил Махмуд (Пәкістан) әріптестерімен пікір алмаса отырып, халықаралық ландшафттың өзгеруі орта державалар тарапынан медиация мүмкіндіктерін қиындатады деген пікір білдірді.
«Сонымен қатар, орта державалардың саны өсіп келеді, бұл олардың аймақтық аренада белсенді ойыншыларға айналуы үшін маневр жасауға кең мүмкіндік береді. Қақтығыстардың күшеюі және бейбітшілік бастамаларының азаюы аясында орта державалардың жаһандық державалар арасындағы бәсекелестікті тоқтатуға ықпал ететін халықаралық тетіктерге назар аударуы маңызды», — деп түйіндеді сөзін С.Махмуд.
Astana Think Tank Forum бірінші күніндегі сарапшылық диалог келесі сессияларда жалғасты.
