2022 жылдың 1 қыркүйегінде Мемлекет басшысы Парламенттің қос палатасының бірлескен отырысында Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауын жариялады. Президент азаматтардың әл-ауқатын инклюзивті арттыруға, бәсекелестікті дамытуға бағытталған әлеуметтік-экономикалық реформаларға баса назар аударып, сондай-ақ ұлттық қауіпсіздікті, атап айтқанда азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізгі аспектілерін қозғады.
Жолдауды қорытындылау мақсатында Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты «Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам. Мемлекет басшысы Қ.К.Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауын талқылау» тақырыбында «КИСИ GPS» ұлттық сараптамалық алаңының отырысын өткізді.
«ҚСЗИ GPS» кезекті отырысын аша отырып, ҚСЗИ директорының орынбасары Алуа Жолдыбалина Жолдаудың негізгі бағыты халыққа, азаматтарға деген қамқорлық екенін атап өтті. «Саяси реформалар бағдарламасы экономикалық өзгерістердің бастамасы болды. Президент өз Жолдауында экономикалық және саяси жаңғыртуда жоғары меже қойды. Бірақ бүгінгі таңда ең басты міндет – адами капиталды дамыту. Білім беру саласын дамытусыз, денсаулық сақтау саласын жетілдірусіз, жастарды тәрбиелеусіз ешқандай реформалар нәтижелі болмайды. Сондықтан әйелдер мен балалардың жағдайына назар аудару маңызды. Жалпы алғанда, мемлекеттің даму деңгейі балаларға, әйелдер мен қарттарға қалай қарайтындығымен бағаланады.
Алға қойған міндеттерді жүзеге асыру үшін саяси өрісті қайта бастау қажет екені анық. Мұның жалғыз жолы – сайлау өткізу. Сонымен қатар, сайлау процесін Президенттен, Парламент Мәжілісінен бастап, мәслихаттарға дейін биліктің барлық өкілді институттары өткізеді.
Ол бір реттік төрағалық етеді. Ол елдің жоғарғы басшылығын кепілдендірілген ауыстыру арқылы саяси жүйені демократияландырудың әлеуетін қамтиды. Бұл норма қабылданса, біз кандидаттардың сайлауалды бағдарламаларын жүзеге асырудың нақты мерзімін аламыз», – деп баса айтты Алуа Жолдыбалина.
Юлия Кучинская, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты:
«Жолдауда айтылған әрбір сөз халықтың үміті мен тілегін көрсетеді. Зейнеткерлік жас мәселесі өте өзекті. Әйелдердің зейнеткерлікке шығу жасын 61 жылмен белгілеу – бұл осы жолдағы алғашқы қадам. Әрине Үкіметтің атқаратын жұмысы көп, дегенмен мемлекет қоғам тарапынан сұраныстарды тыңдауға және жауап беруге дайын екенін көріп отырмыз. Бізді заңнаманы жетілдіру бойынша үлкен жұмыс күтіп тұр. Біріншіден, бүкіл қоғамдық емес, аз ғана корпоративтік мүдделерді қолдайтын нормалардан бас тарту қажет. Бұл саяси партияларға, депутаттарға және сарапшылар қауымдастығына үлкен сын.
Статистикалық деректерге деген көзқарасты қайта қарау керек. Орташа мәндерге назар аударудың қажеті жоқ, үлкен олқылықтар болғандықтан біз нақты көріністі жіберіп аламыз».
Қуат Ақижанов, ҚР Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы қолданбалы зерттеулер институтының директоры:
«Жолдауда мен еліміздің ең маңызды әлеуметтік-экономикалық мәселесі – кірістерді бөлудегі теңгерімсіздіктің мойындалуын естідім. Бұл мәселені шешудің бір жолы – Жолдауда айтылған «сән-салтанат» салығын енгізу. «Сән-салтанат» салығы дамыған елдерде кең таралған тәжірибе.
Президенттің жаңа экономикалық саясатқа көңіл бөліп отырғанына өте қуаныштымын. Дегенмен неолибералдық экономикалық парадигма әлі де басым. Осыған байланысты сарапшылар қауымдастығына жүгіну қажет. Мысалы, прогрессивті табыс салығын енгізу мақсатқа сай келеді.
Жолдау сарапшылар қауымдастығына шешу жолдарын ұсынуға белгі берді. Егер Президент жаңа экономикалық саясат пен саяси плюрализм туралы айтса, сарапшылар қауымдастығы жаңа экономикалық ойлау мен идеялар плюрализміне көшуі керек».
Марат Башимов, Еуропалық құқық және адам құқықтары сараптамалық институтының директоры:
«Сот жүйесінде кадрларды сарапшылар қауымдастығы, атап айтқанда, Жоғарғы Сот Кеңесі іріктеу керек деп есептеймін. Тұтастай алғанда, Президент Жолдауы адам құқықтарын қорғау әлеуетіне ие және сот жүйесінің институционалдық тұрақтылығын нығайтады».
Рахым Ошақбаев, Қазақстан халықтық партиясы төрағасының орынбасары:
«Президенттің жолдауы өте маңызды. Мемлекет басшысы, ең алдымен, биліктің барлық тармақтары – президенттік институт пен парламентаризм институтын толық қалпына келтіру міндетін қойды. Президент саяси жүйені толық қалпына келтіру туралы шешім қабылдады. Мұның алдында, басқалармен қатар, ескі парадигмалардан бас тарту қажеттігін атап өткен қайғылы қаңтар оқиғалары болды. Жолдауды тиімді жүзеге асыру үшін экономикалық саясатқа жаңа ұсыныстар мен саяси коммуникациялардың жұмыс істеуі қажет».
Әсем Қайдарова, ҚҚДИ басқарма төрағасының орынбасары:
«Жолдаудың түйінді тұстары қазақ қоғамының басты құндылығы ретінде отбасының амандығына, әл-ауқатына бағытталған. Отбасына лайықты жағдай жасау – жоғары сапалы адами капиталдың негізі. Жолдауда көрсетілген тармақтар осы мәселелердің барлығын тікелей немесе жанама түрде шешуге бағытталған».
Дана Әшімханова, Қолданбалы этносаяси зерттеулер институты директорының орынбасары:
«Жолдауда халықтың әлеуметтік қажеттіліктері көрсетілген. Оның ішінде әйелдердің зейнетақы деңгейін төмендету, бала күтіміне берілетін жәрдемақыны созу, атаулы әлеуметтік көмекті күшейту. Ұлттық жобаларды жүзеге асыру кезінде демографиялық процестерді ескеру қажет. Атап айтқанда туу көрсеткішінің өсуі күтілуде, оның ішінде халықтың әлеуметтік осал топтары арасында. Осыған байланысты әлеуметтік-экономикалық теңсіздік өсуі мүмкін. Сондықтан демографиялық қауіпсіздік үшін болжамды бағалау жүргізу қажет».
Бақытгүл Қамбар, Экономикалық зерттеулер институтының Тұрақты даму мақсаттары жөніндегі Хатшылықтың директоры:
«Адами капитал, жастар мен отбасы мәселелері тұрақты даму қағидатының негізі элементтері, сондықтан Жолдаудағы бұл сұрақтар зерделі түрде қарастырылып, тиісті шара жүйесімен қамтылған. Алайда 3 пен 6 жас арасындағы балаларға арналған тұжырымдардан көп жағдайда жастар мәселелерін тиісті түрде қарастырылатын шыған деп үміттенеміз».
Ләззат Нұрқатова, Қазақстандық қоғамдық даму институтының Стратегиялық талдау тобының жетекшісі:
«Президент бүкіл елге инфрақұрылымның тозығы жеткенін баса айтты. 30 жылдан астам уақыт ішінде барлық инфрақұрылым ескірген. Косметикалық жөндеудің енді көмектеспейтіні белгілі болды. Инфрақұрылымды сапалы жақсарту адамдардың өмір сүру сапасын жақсартады.
Жолдаудың мақсаты – жаңа экономикалық саясаттың, ең алдымен инклюзивті экономикалық саясаттың бастамасы. Қазір Әлеуметтік кодекс пен отбасының цифрлық картасы әзірленуде. Қазір «Балалар қоры» жұмыс істейді (Ұлттық қордың жылдық инвестициялық кірісінің 50%-ын балалар 18 жасқа толғанға дейін арнайы жинақ шоттарына шегеру). Бастаманың өзі тамаша. Біз балаларға мейірімді елге айналудамыз. 2024 жылдың 1 қаңтарынан бастап бұл әр балаға аударылады.
Жалпы, Жолдау аясында жүзеге асыру тетіктері мен халықты әлеуметтік қорғау жүйесін әзірлеу маңызды. Мұның барлығы отбасының әлеуметтік жағдайын жақсартады».
Марат Қайырленов, Ulagat Consulting Group консалтингтік компаниясының директоры:
«Жолдауда бизнес үшін көптеген пайдалы шаралар қамтылғанымен, даулы тұстары да бар. Бізде халықтың табысына қатысты қиын жағдай қалыптасты. Азық-түлік құны барлық шығындардың шамамен 53% құрайды. Сонымен бірге инфляция өседі. Бұл Жолдауды жүзеге асыру тәуекелдерін арттырады. Сондықтан Үкіметтің, сарапшылар қауымдастығының жақын арада, 2-3 айдың ішінде жағдайды өзгертетін экономикалық шараларды жан-жақты зерделеуі қажет».
Жұлдызай Ысқақова, Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның мүшесі:
«Жыл басында жарияланған «Балалар жылы» үшін ең дұрыс шешім – Ұлттық қордан балалардың шотына аударымдар жасау. Шын мәнінде, мұны көптен күткен «Қазақстан азаматтарының мұнай рентасы» немесе қазақстандықтардың «экономикалық төлқұжаты» деуге болады. Бұл тәжірибе әлемнің бірқатар елдерінде бар және ол болашақта балаларға еліміздің минералдық ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем алуға мүмкіндік береді. Бұл – қоғамда сұранысқа ие қадамдардың бірі».
Жанна Кәрімова, ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ бас ғылыми қызметкері:
«Жолдауда Президент кешенді, мультипликативті нәтиже беретін тапсырмалар берді. Мысалы, мектеп формасын сатып алуға жәрдемдесу халықтың әлеуметтік осал топтарына көмектесіп қана қоймай, еліміздің жеңіл өнеркәсібіне де қолдау көрсетеді. Сондай-ақ техникалық және кәсіптік білім берудегі аймақтық теңсіздіктерді жою қажет. Мысалы, Алматыда 83 ТжКБ бар, ал Шымкентте 33. Бұл мәселеде ТжКБ мамандануын облыстың экономикалық мамандануымен үндестірген жөн. Бұл жұмыс берушілерді студенттерді тартуға ынталандыратын дуальды білім беру бағдарламаларын жүзеге асыруға мүмкіндік береді».
