«Өзгермелі әлемдегі Азия: болашақтың күн тәртібі» Орталық Азиядағы Қауіпсіздік және ынтымақтастық форумы жұмысын аяқтады. Екі күндік қызу пікірталастардың нәтижесін Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институтының директоры Еркін Тұқымов шығарды.
Директордың айтуынша, форум идеялармен алмасу және Азиядағы ең маңызды қауіпсіздік мәселелеріне қатысты жаңа шешімдерді бірлесіп іздеу арқылы өңірлік ынтымақтастықты ілгерілету бойынша алға қойылған мақсаттарға қол жеткізді. Форумға әлемнің 25 елінің бірқатар беделді халықаралық ұйымдарынан келген ғылыми-зерттеу орталықтарының жетекші сарапшылары, саясаткерлері мен дипломаттары қатысты. Сарапшылар жемісті интеллектуалды пікірталастар барысында қазіргі геосаяси тенденцияларды қарастырып, тәуекелдер мен сын-қатерлер контурын, сондай-ақ жаңа мүмкіндіктер перспективасын талқылады.
Жиын қатысушылары халықаралық аренада өсіп келе жатқан турбуленттілікті атап өтті. Осыған байланысты Азияның өрлеуі және әлемдік экономикадағы жетекші Азия елдерінің рөлінің күшеюі байқалады. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мемлекеттің табысты дамуы тұрақтылықсыз, қоғамның бірлігінсіз және мемлекеттік басқаруды жаңғыртусыз мүмкін емес. Бұған Президент Қасым-Жомарт Тоқаев жүргізіп жатқан саяси-экономикалық реформалар бағытталған. Олар Қазақстанның үдемелі дамуына ықпал етіп, тұтастай алғанда қоғамдық прогресс пен Қазақстанның Орталық Азиядағы және халықаралық аренадағы рөлі мен беделін нығайту үшін маңызды негіз.
«Қоғамды түрлендіру мен демократияландыру, сондай-ақ экономиканың бәсекеге қабілеттілігі мен тұрақтылығы біздің және Орталық Азияның табысы үшін өте маңызды екенін анық түсінеміз», — деді Еркін Тұқымов.
Форум барысында шағын және орта мемлекеттердің рөліне, олардың жаһандық ойыншылармен және бір-бірімен өзара іс-қимылына ерекше назар аударылды. Еркін Тұқымов қазіргі кезеңде өңір елдері арасындағы қатынастарды нығайтуда талдамалық және сараптамалық қауымдастықтар маңызды рөл атқаруы тиіс екенін атап өтті: «Азияның орта мемлекеттері үшін үш негізгі перспектива бар. Біріншісі – географиялық орналасу артықшылыққа айналатын георегионалдылық. Екіншісі – әртүрлі өркениеттік векторларға ие ортақ тарих, мәдениет және құндылықтар бар мәдениет пен сәйкестіктің көптігі. Үшіншісі –көрші мемлекеттермен өзара іс-қимылға бағытталған «жаһандық емес», бірақ жүзеге асырылатын мақсаттардың болуы».
ҚСЗИ басшысы қазіргі таңда Орталық Азия+ форматтарының тиімділігіне үлкен мән беріліп отырғанын атап өтті. «Ұлы ойын» ұғымы өткен шақта қалуы керек деп ойлаймыз. Оның орнына болашақта өзара тиімді ынтымақтастықты нығайту үшін «үлкен пайда» ұғымы келуі қажет. Егер біз «Орталық Азияның өңір ретіндегі табысы әрбір жекелеген елдің табысы» деген көзқарасты ұстанатын болсақ, бұл шын мәнінде іске асырылуы мүмкін», – деді институт басшысы.
Е. Тұқымов орта дәліз бойынша қарқынды жұмыс істеу үшін Қазақстанның көрші елдермен және Каспий теңізінің арғы жағында орналасқан елдермен қарым-қатынасының өңірлік ынтымақтастығын мысал ретінде келтірді. Азияның макроөңірлері арасындағы өзара іс-қимыл қазіргі геосаяси жағдай аясында байланыстардың жаңа архитектурасын құру мәселесінде өзектілігі ерекше.
«Қазіргі таңда Орта дәлізді дамыту және ол өтетін елдер мен өңірлер үшін пайдаға қол жеткізу үшін инвестицияларды ынталандыру қажет. «Стратегиялық ой мектебін» дамыту үшін аймақтар арасындағы ынтымақтастықты кеңейту өте маңызды. Технология және идеялармен алмасудың халықаралық тетігін құру проблемасы дәліздің тұрақтылығын қамтамасыз ету тұрғысынан елеулі мәселе. Халық санының өсуі су проблемаларын туғызады. Сәйкесінше мемлекеттер суды пайдаланудың неғұрлым ұтымды және тиімді тәжірибелеріне көшуі тиіс», – деді Тұқымов. Бұл идеяны іске асыруды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан бұл мәселені шешу үшін Орталық Азияда Халықаралық су-энергетикалық консорциум құруды ұсынып отыр.
«Елдер арасындағы сенімді нығайтуға арналған шаралардың ауқымы мен тереңдігін кеңейту сыртқы саясатты одан әрі дамытудың басым бағыты болуы тиіс. Жаңа сын-қатерлер мен қауіптер бойынша АӨСШК шараларының каталогы жақсы негіз бола алады. Сондықтан 28 қатысушы мемлекет сенімді нығайту шараларын нақты іс-әрекеттермен дәлелдей алады», – деп толықтырды өз сөзін ҚСЗИ директоры.
Е. Тұқымов ШЫҰ, ТМҰ, БРИКС, ЕАЭО ұйымдарының рөлін де атап өтті. Оның айтуынша, бұл ұйымдар Орталық Азияның тартылыс пен трансформацияның жаңа орталығына айналуы үшін жағдай жасай алады. Аталған халықаралық ұйымдардың жұмысын үйлестіру бүкіл Еуразия континентінде орнықты экономикалық әріптестік құрылысына айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Бұл сауда қатынастарын кеңейту мен нығайтудың, энергетика мен қоршаған орта саласындағы тығыз ынтымақтастыққа жәрдемдесудің, цифрлық ынтымақтастықты, сондай-ақ мәдени және гуманитарлық байланыстарды тереңдетудің жол картасы бола алады.
