Қазақстанда мемлекеттік басқаруды дамытудың негізгі бағыттарының бірі – қызметкерлерді басқару жүйесін жақсарту, мемлекеттік қызметшілердің кәсіби құзыреттерін дамыту және мемлекеттік органдардың транспаренттілігін қамтамасыз ету арқылы оның тиімділігін арттыру. Соңғы жылдары Қазақстан бюрократиялық рәсімдерді оңайлатуға, көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің сапасын жақсартуға және азаматтар мен бизнес үшін ақпараттың қолжетімділігін арттыруға бағытталған бірқатар стратегиялық реформаларды іске асыруда. Негізгі реформаларды және олардың мемлекеттік басқарудың тиімділігіне әсерін қарастырайық.
1. Мемлекеттік қызмет реформасы
Мемлекеттік органдарда адам ресурстарын басқаруды жақсартудың маңызды қадамы мемлекеттік қызметтің жаңа моделін енгізу болды. Бұл модель кадрлық шешімдерді неғұрлым тиімді қабылдауды қамтамасыз ететін және мемлекеттік қызметтердің сапасын жақсартатын кадрларды басқарудың интеграцияланған жүйесін құруды көздейді. 2024 жылғы шілдеде Мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыруға, олардың уәждемесі мен жауапкершілігін жақсартуға бағытталған Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметін дамыту тұжырымдамасы қабылданды. Бұл тұжырымдаманы іске асыру неғұрлым кәсіби және құзыретті мемлекеттік басқаруды құруға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде азаматтардың билікке деген сенімін арттырып, мемлекеттік міндеттердің орындалуын жақсартады.
2. Электрондық үкіметті дамыту
Қазақстандағы электрондық үкімет басқару тиімділігін арттырудың, әкімшілік процестерді оңайлатудың және мемлекеттік органдар мен азаматтар арасындағы өзара әрекеттестікті жақсартудың маңызды құралына айналды. Қазақстан мемлекеттік қызметтердің қолжетімділігін жақсартуға және бюрократия деңгейін төмендетуге мүмкіндік беретін электрондық үкімет құру жөніндегі бастаманы ойдағыдай енгізген Орталық Азиядағы бірінші ел болды.
- Электрондық қызметтерді енгізу: Мемлекеттік қызметтерді электрондық форматта ұсынуға арналған платформалар азаматтардың қажетті ақпарат пен қызметтерге қол жеткізуін едәуір жеңілдетті. «Электрондық үкімет» порталы бизнесті тез тіркеуге, лицензиялар мен мемлекеттік сатып алулар туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді.
- Процестерді цифрландыру: Реформа шеңберінде процестерді цифрландыру жүзеге асырылады, бұл бюрократияны қысқартуға және ашықтықты арттыруға ықпал етеді. Ақпараттық технологияларды қолдану мемлекеттік ресурстарды басқаруға және мемлекеттік органдар мен азаматтар арасындағы өзара әрекеттестікті жақсартуға көмектеседі.
- Ақпаратқа қолжетімділікті жақсарту: Электрондық үкіметті дамыту сонымен қатар азаматтардың мемлекеттік органдардың қызметі туралы ақпаратқа қолжетімділігін жақсарту жөніндегі бастамаларды қамтиды, бұл биліктің ашықтығы мен есептілігін арттыруға ықпал етеді.
- Пайдаланушыларды оқыту және қолдау: Электрондық қызметтерді тиімді пайдалану үшін Қазақстан цифрлық сауаттылық деңгейін арттырып, жаңа технологияларға кең қолжетімділікті қамтамасыз ете отырып, азаматтарды да, мемлекеттік қызметшілерді де оқыту бағдарламаларын жүргізеді.
- Халықаралық стандарттармен интеграция: Қазақстан тәжірибе алмасу және электрондық үкімет саласында үздік әлемдік тәжірибелерді енгізу үшін ЭЫДҰ сияқты халықаралық ұйымдармен белсенді ынтымақтасады.
3. Бизнес үшін артықшылықтар
Электрондық үкіметті дамыту бизнес үшін қолайлы климат құруға бағытталған. Тіркеу және рұқсат алу рәсімдерін жеңілдету елімізде инвестициялар тартуға және кәсіпкерлікті дамытуға ықпал етеді. Электрондық қызметтер кәсіпкерлерге қажетті рұқсаттарды тезірек және аз шығынмен алуға мүмкіндік береді, бұл іскерлік ортаны айтарлықтай жақсартады.
4. Жетістіктер мен перспективалар
Қазақстанның Электрондық үкімет дамуының индексіндегі орны (e-Government Development Index, GDI):
- 2014 жыл: Қазақстан EGDI әлемдік рейтингінде 28-орында болды, бұл Орталық Азиядағы электрондық үкіметтің дамуының жоғары деңгейін көрсете отырып, ел үшін айтарлықтай жетістік болды. Бұл мемлекеттік басқаруға ақпараттық технологияларды енгізу жөніндегі белсенді күш-жігердің нәтижесі болды.
- 2016 жыл: Қазақстан 33-ші орынға ие болды, бұл әлі де жақсы нәтиже болды, дегенмен ел 2014 жылмен салыстырғанда өз позициясын сәл төмендетті.
- 2018 жыл: Қазақстан цифрландыру және электрондық үкімет саласындағы жаһандық аренадағы бәсекелестіктің күшеюіне байланысты 39-шы орында болды.
- 2020 жыл: Қазақстан әлемдегі 29-шы орынға оралып, өз позициясын тағы да жақсартты. Бұл мемлекеттік қызмет көрсету үшін жаңа платформалардың енгізілуіне және процестерді цифрландырудың күшеюіне байланысты болды.
- 2022 жыл: Қазақстан цифрландыру саласындағы жоғары жетістіктерді және азаматтар үшін онлайн-қызметтердің қолжетімділігін растай отырып, 28-орын деңгейінде қалып, тұрақты ұстанымын сақтап қалды. Осы кезеңде сервистердің сапасы жақсарды және оларды цифрландыру процесі жеделдетілді, бұл мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл кезінде азаматтар мен бизнестің ыңғайлылығына ықпал етті.
Қазақстан 2024 жылы БҰҰ-ның электрондық үкіметті дамыту рейтингінде 193 елдің арасында 24-ші орынға ие болды, бұл жүргізілген реформалардың табыстылығын растау болып табылады. Электрондық үкімет енгізілген сәттен бастап ел Мемлекеттік қызметтерді цифрландыру саласындағы өз позициясын айтарлықтай жақсартты.
«Электрондық үкімет» порталын дамыту және бизнесті тіркеу, лицензия алу, мемлекеттік сатып алу туралы деректерге қол жеткізу және т.б. сияқты көптеген онлайн-қызметтерді енгізу Қазақстанның рейтингтегі позициясын жақсартуға ықпал етті.
Қазақстан цифрлық инфрақұрылымды белсенді дамытуда, бұл интернетке қолжетімділіктің өсуіне және халықтың цифрлық сауаттылығын жақсартуға ықпал етеді.
Ақпараттың ашықтығы мен қолжетімділігі, сондай-ақ азаматтардың онлайн-платформалар арқылы шешім қабылдау процестеріне тартылуы да Қазақстанның жоғары позицияларында маңызды рөл атқарады.
Дегенмен, киберқауіпсіздікті арттыру, цифрлық қызметтердің сапасын жақсарту және олардың қолжетімділігін арттыру сияқты жаңа сын-қатерлерді ескере отырып, жүйені жетілдіру бойынша жұмысты жалғастыру қажет.
Анықтама:
БҰҰ-ның Электрондық үкімет дамуының индексі (EGDI) — бұл мемлекеттік органдар мен азаматтар арасындағы өзара әрекеттестікті жақсарту үшін ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың (АКТ) даму және пайдалану дәрежесін көрсететін кешенді көрсеткіш. Ол үш негізгі компоненттен тұрады:
- Онлайн-қызметтер (Online Services Index): азаматтар мен бизнес үшін онлайн-қызметтердің қолжетімділігі мен сапасын көрсететін көрсеткіш.
- Байланыс инфрақұрылымы (Telecommunications Infrastructure Index): интернет байланысы мен технологияларға қол жетімділікті қоса алғанда, инфрақұрылымның қолжетімділігі мен сапасының өлшемі.
- Адами капитал (Human Capital Index): халықтың цифрлық сауаттылық деңгейін және АКТ саласындағы білімнің қолжетімділігін қоса алғанда, адам әлеуетінің даму дәрежесі.
Қазақстанда мемлекеттік қызметті реформалау және электрондық үкіметті дамыту мемлекеттік басқаруды жаңғыртуда, мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің сапасын жақсартуда және азаматтармен өзара іс-қимылдың тиімділігін арттыруда шешуші рөл атқарады. Электрондық қызметтерді енгізу, процестерді цифрландыру және ашықтықты арттыру неғұрлым ашық, қолжетімді және жауапты басқаруды қалыптастыру үшін негіз жасайды. Бұл өзгерістер азаматтардың мемлекеттік жүйеге деген сенімін нығайтуға, іскерлік ахуалды жақсартуға және елдегі өмір сүру сапасын арттыруға ықпал етеді.
Айгүл Көшербаева, экономика ғылымдарының докторы, ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ бас ғылыми қызметкері
