Айдана Акесина,
ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ
Стратегиялық талдау бөлімінің бас сарапшысы
Соңғы бес жылда Қазақстан цифрландыру саласында қарқынды даму жолына түсті. Байланыс, цифрлық мемлекеттік қызметтер, ІТ саласы, жасанды интеллект және ақпараттық қауіпсіздік бағыттарының дамуы жеке бастамалардан бүкіл елді қамтитын жүйелі процесс деңгейіне көтерілді.
2019 жылдан бастап Қазақстан мемлекеттік секторды цифрлық трансформациялау стратегиясын дәйекті түрде іске асырып келеді. Бұл процестің мақсаты – мемлекеттік қызметтерді тұрғылықты жеріне қарамастан, әрбір азамат үшін қолжетімді, ыңғайлы және ашық ету. Бұл, әсіресе, дәстүрлі қызмет көрсету форматтары мемлекеттің барлық қызметтеріне тең қолжетімділікті қамтамасыз етуге әрдайым мүмкіндік бермейтін Қазақстан сияқты аумағы кең ел үшін өте маңызды.
Мемлекеттік қызметтерді цифрландыру тек қағаз процестерді электрондық форматқа аударумен ғана шектелмейді. Бұл тәсілдерді терең реформалау туралы: процедураларды жеңілдету, шешім қабылдауды автоматтандыру, белсенді қызметтерді дамыту, сонымен қатар қажетті қызметті бірнеше рет басу арқылы алуға мүмкіндік беретін ыңғайлы цифрлық платформалар мен қосымшалар құру. Сонымен қатар жаңа құралдар – цифрлық құжаттар, танымал сервистердің мобильді нұсқалары енгізілуде, бұл мемлекетпен өзара іс-қимылды барынша қарапайым және тиімді етеді.
Назар тек технологияларға ғана емес, сонымен қатар пайдаланушы тәжірибесінің сапасына да аударылып отыр. Қызметтер жылдам, қолжетімді және жекелендірілген бола түсуде, ал азаматтардан келіп түскен кері байланыс платформаларды жетілдіру барысында ескеріледі. Мұның бәрі – электронды үкіметтің бірыңғай экожүйесінің бір бөлігі, ол тек Астананы ғана емес, сонымен бірге елдің ең шалғай бұрыштарын да қамтиды. Төменде 2019 жылдан 2024 жылға дейінгі кезеңдегі мемлекеттік қызметтерді цифрландырудың негізгі нәтижелері келтірілген:
- Барлық қызметтердің 93%-ы онлайн форматта, 91%-ы смартфон арқылы қолжетімді;
- 35 цифрлық құжат және 50 проактивті сервис енгізілді;
- электрондық платформалар арқылы 3,7 млн астам қызмет көрсетілді.
Әлеуметтік салада цифрландырудың негізгі құралдарының бірі — мемлекеттік қолдау шараларын ашық және атаулы бөлуге арналған «Әлеуметтік әмиян» цифрлық платформасы болды. Бұл механизм азаматтың цифрлық шотына әртүрлі әлеуметтік төлемдер мен жеңілдіктерді тікелей алуға мүмкіндік береді. Бұл қағазбастылықты жоюға және қызметтерді eGov порталы немесе мобильді қосымша арқылы ыңғайлы пайдалануға жол ашады. Жүйені енгізудегі басты мақсат — делдалдарды болдырмау, төлемдердің жеделдігін арттыру және көмектің нақты мұқтаж жандарға жетуін қамтамасыз ету.
«Әлеуметтік әмиян» іске қосылған сәттен бастап бірқатар бастамалар жүзеге асырылды:
- жеңілдетілген тамақтану,
- дәрілік заттармен қамтамасыз ету,
- газға ваучерлер беру жөніндегі пилот (БҚО және Шымкент).
Мұндай шаралар қызмет алушыларды толық цифрлық сәйкестендіру және басқа мемлекеттік жүйелермен интеграциялау арқылы мүмкін болды, бұл жаңа қолдау бағдарламаларын жедел іске қосуға және кеңейтуге мүмкіндік берді.
Сонымен қатар келесі танымал цифрлық қызметтер де іске қосылды:
- «Стоп-кредит», «Авто тарихы», «Құмар ойындардан өз еркімен бас тарту», «Несие-бақылау», «Прокурорлық фильтр», «Жол қозғалысы ережелерін тексеру емтиханы» және «Цифрлық сенімхат». Олардың әрқайсысы туралы толығырақ ақпарат төменде жазылған.
Цифрландырудың басым бағыттарының бірі — азаматтарға күнделікті өмірде өз мүдделерін бақылауға және қорғауға мүмкіндік беретін ыңғайлы сервистерді енгізу болды. Мысалы, «Стоп-кредит» сервисі пайдаланушының келісімінсіз оның атына несие рәсімдеуге тыйым салады. Бұл — қаржылық алаяқтықтың өсуі жағдайында ерекше маңызды. Сервис алдын алу қағидатына негізделген: егер азамат бұл функцияны іске қосқан болса, ешбір банк немесе микроқаржы ұйымы оның тікелей растауынсыз несие бере алмайды.
«Авто тарихы» цифрлық сервисі көлік құралының пайдалану тарихы туралы толық ақпарат ұсынады: бұрынғы иелерінің саны, жол-көлік оқиғаларына қатысуы, шектеулер мен кепілдіктердің болуы. Бұл қолданыста болған көліктер нарығын ашық әрі қауіпсіз етіп, сатып алушыларға саналы шешім қабылдауға мүмкіндік береді және проблемалық автокөлікті сатып алу тәуекелін азайтады.
Жеке бақылау мен тәуелділіктің алдын алу мәселелерін шешу мақсатында «Құмар ойындардан ерікті түрде бас тарту» сервисі әзірленді. Бұл қызмет азаматтарға онлайн-казино мен букмекерлік платформаларға қолжетімділікті шектеуге мүмкіндік береді. Аталған шара жастар мен ойынға тәуелді азаматтар сияқты осал санаттарды қорғау үшін аса маңызды. Осыған ұқсас мақсатты көздейтін тағы бір құрал — «Несие-бақылау» сервисі. Ол пайдаланушыларға өз несиелері мен берешектерінің жағдайын бақылауға, уақтылы хабарламалар алуға және төлемдер бойынша кешіктірудің алдын алуға көмектеседі.
Сонымен қатар цифрландыру азаматтардың құқықтық қорғалу деңгейін де арттырды. «Прокурорлық фильтр» сервисі мемлекеттік органдардың шешімдері мен әрекеттерінің заңдылығын тексеруге мүмкіндік береді — бұл шағымдар мен өтініштерді автоматты талдау арқылы жүзеге асады. Ал «Жол қозғалысы ережелері бойынша сынақ емтиханы» сервисі жүргізуші куәлігін алуға дайындалу үшін теориялық бөлімді онлайн түрде қайталап, білімін тексеруге ыңғайлы құралға айналды. Бұдан бөлек, «Цифрлық сенімхат» сервисінің енгізілуі заңды тұлғаларға сенімхаттарды электрондық форматта рәсімдеуге мүмкіндік беріп, қағазбастылықты азайтады және әкімшілік шығындарды қысқартады.
Цифрлық трансформацияның маңызды бөлігіне айналған е-Өтініш жүйесі — бұл азаматтардың өтініштерін қабылдап, қарау үшін бірегей электрондық платформа. Ол қағаз жүзіндегі өтініштерді алмастырып, азаматтар мен мемлекеттік органдар арасында ашық және тиімді өзара іс-қимылды қамтамасыз етті.
Бүгінгі таңда жүйе 26 мыңнан астам ұйымды қамтиды, оның ішінде министрліктер, әкімдіктер, оларға қарасты мекемелер мен басқа да мемлекеттік құрылымдар бар. Жүйеге 1 100-ден астам әкімшілік орган мен 2 500-ден астам қызметкер қосылған, олар күн сайын азаматтардың өтініштерін цифрлық форматта өңдейді.
е-Өтініш жүйесінің іске қосылған уақытынан бері 3,7 миллионнан астам өтініш тіркелді. Пайдаланушылар өз өтініштерінің қаралу барысын онлайн бақылап, ресми заңдық күші бар жауаптар ала алады. Бұл жүйеге деген сенімділікті айтарлықтай арттырып, мемлекеттік қызметтерге қолжетімділікті едәуір жеңілдетті.
Кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар үшін негізгі бизнес-процестерді бір интерфейсте біріктіретін мамандандырылған сервис — EGOV Business мобильді қосымшасы әзірленді. Қосымшада тіркеу, лицензия алу, хабарлама жіберу және сенімхат рәсімдеуді қоса алғанда, 33 цифрлық қызмет бар.
Құрамына 399 лицензияланатын қызмет кіретін E-license жүйесіне қолжетімділік айрықша маңызға ие. eGov Business арқылы кәсіпкерлер мемлекеттік органдарға бармай-ақ, осы қызметтерді қашықтан пайдалана алады. Бұл кәсіпкерлердің уақытын үнемдеп, әкімшілік жүктемені азайтады, сонымен қатар мемлекеттік қызметтердің тиімділігін арттырады.
Сондай-ақ, қызмет көрсету сапасын арттыру және заманауи шешімдерді енгізу мақсатында Қарағанды және Қызылорда қалаларында супер-ХҚКО ашылды. Бұл жаңа буын орталықтары кеңейтілген қызметтер тізімін, көбейтілген қызмет көрсету терезелерін және қолайлы инфрақұрылымды ұсынады. Цифрлық технологиялар енгізілген орталықтар кезектерді қысқартуға және қызмет көрсету процестерін жылдамдатуға мүмкіндік береді.
