2024 жылғы 14 маусымда ҚР Президенті жанындағы Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институты БҰҰ Орталық Азия үшін алдын-алу дипломатиясының аймақтық орталығымен және Фридрих Эберт Қорымен бірлесіп ұйымдастырған «Орталық Азия: сенім гравитациясы» атты VII Орталық Азия сарапшыларының форумы өтті.
Іс-шара ағымдағы жылдың тамыз айында Астанада өтетін Орталық Азия мемлекеттері басшыларының VI консультативтік кездесуі қарсаңында өткізілді. Форумда Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан Түрікменстан және Өзбекстан сарапшылары Орталық Азия мемлекеттері басшыларының консультативтік кездесулерінің алғашқы 5 жылының қорытындыларын және өңірлік кооперацияның жаңа кезеңінің басымдықтарын талқылады.
Бірінші панельдік сессия аймақтық ынтымақтастықты тереңдету мәселелеріне арналған. Орталық Азия елдерінің стратегиялық зерттеулер орталықтарының басшылары өңірлік ынтымақтастықты институционализациялауға қатысты көзқарастары мен жолдарымен, транзиттік-көліктік әлеуетті нығайту және өңірлік азық-түлік кластерін дамыту арқылы Орталық Азияның сенім кеңістігін кеңейтудің экономикалық тетіктерін, сондай-ақ су, энергетикалық және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мүмкіндіктерін талқылады.
Сессия модераторы ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ директоры Еркін Тұқымов өңірдің экономикалық өсу мүмкіндіктерін атап өтті:
«Соңғы жылдары елдеріміздің ынтымақтастығы сапалы жаңа деңгейге көтерілді. Экономикада – өзара сауда деңгейі айтарлықтай өсті, елдеріміздің ІЖӨ өсуде. Соңғы 10 жылда аймақаралық сауда 2,5 есе өсіп, 11 миллиард долларға жетті. Аймақ нарығының көлемін ескере отырып, ұмтылатын жер бар. Болжам бойынша Қазақстан Орталық Азия елдерімен тауар айналымын 15 млрд долларға дейін ұлғайтуды жоспарлап отыр».
Сондай-ақ, Еркін Тұқымов Орталық Азия мемлекеттері басшыларының консультативтік кездесулері Хатшылығының жұмысын институттандыру мәселесін қозғады:
«Бүгін жоғары деңгейдегі жыл сайынғы кездесулердің жұмыс органын құру мәселесі пісіп-жетілді. Бізде ШЫҰ, ЕО, ТМО және т. б. жұмыс органдарының мысалдары бар. Менің ойымша, аймақтық күн тәртібін үйлестіруге және құруға бағытталған Хатшылық моделі ең оңтайлы болады. Хатшылық қай жерде орналасатынына қарамастан, біздің ортақ міндетіміз – оның тиімділігі мен өнімділігін қамтамасыз ету. Осыған байланысты Хатшылықтың құрылымы шеңберінде тұжырымдамалық және стратегиялық құжаттарды әзірлейтін, оларды өңірлік деңгейде қабылдау үшін ұсынатын ұйымның сараптамалық алаңы бола алатын тұрақты жұмыс істейтін Талдау орталығын құру маңызды».
Султан Омуров, Қырғыз Республикасы Президенті жанындағы ұлттық стратегиялық бастамалар институтының Мемлекеттік жобаларды зерттеу орталығы басшысының орынбасары ОАСФ аясындағы жұмыстың маңыздылығын атап өтті:
«ОАСФ шеңберінде жұмыстарды белсенді жалғастырудың және ОА мемлекеттері басшыларының өңірлік бастамаларын іске асыру үшін сараптамалық әлеуетті арттырудың маңыздылығын атап өткім келеді. Оның ішінде СЭС-терді, айналма канал, шекара маңындағы сауда-логистикалық орталықтарды іске қосуды бастау және т.б. жобалар сұранысқа ие болып отыр. Аймақаралық ынтымақтастықтың экономикалық жобалары өзара тиімділікке ие және екі немесе одан да көп мемлекеттерді тартуды қажет етеді, тиісінше жекелеген сәттер біздің «ақыл-ой орталықтары» институттарының қатысуын талап етеді. Біздің ұйымдар арасындағы қарым-қатынас әрқашан шешім қабылдаушыларға және басқа да мемлекеттік ұлттық органдарға арналған ұсыныстар мен шешімдерді жедел іздеудің градиент векторлары болуы керек».
Түрікменстан СІМ Халықаралық қатынастар институтының Стратегиялық зерттеулер орталығының директоры Шири Шириев Түрікменстан Орталық Азия мемлекеттері басшыларының тату көршілік пен сындарлы диалог атмосферасын қалыптастыру бастамасын қолдайтынын атап өтті:
«Бірінші кезекте жан-жақты және көпжақты ынтымақтастықты жолға қою қажет. Кез келген даулы мәселелерді шешу кезінде өзара сыйластық пен тең құқықтық бірінші орынға шығады. Қолайлы, тұрақты жағдай аймақтың дамуына ықпал ететінін есте ұстауымыз керек».
Өзбекстан Республикасы Президентінің жанындағы Стратегиялық және өңіраралық зерттеулер институты директорының бірінші орынбасары Акрамжон Неъматов өңірдің инвестициялық тартымдылығы мен тұрақтылығы туралы айтты:
«Біз өңірде бейбітшілік пен келісімді қолдай аламыз. Біздің елдер – және бұл өте маңызды – қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін жауапкершілікті өз мойнына алуға дайын. Біздің аймақ бүгінде инвестицияларды тартудың орталығына, экономикалық және саяси белсенділіктің шоғырлану нүктесіне айналуда. Біздің тұрақтылығымыздың арқасында өңірге инвестициялар ағыны артып келеді. Аймаққа туристер ағыны екі есе өсті – қазір бұл көрсеткіш 16 миллион адамға жетті. Бір сөзбен айтқанда, жаһандық белгісіздік жағдайында да біздің аймақ тұрақтылық оазисі болып қала береді. Мұның бәрі аймақтың ашықтығының арқасында».
Бірінші сессия Қазақстан Республикасының Президентi жанындағы Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институты мен Орталық Азия халықаралық институты арасында Бірлескен іс-қимыл жоспарына қол қою рәсімімен аяқталды.
«Орталық Азиядағы экономикалық, әлеуметтанулық, мәдени-гуманитарлық даму бағыттары» атты екінші сессия барысында қазақстандық сарапшылар мен БҰҰ өкілдері Орталық Азиядағы Gen-Z буынының құндылықтар жүйесі, ОА қоғамдарына жаһандық трендтердің әсері мәселелерін көтерді. Өңірлік бірегейлік, адам дамуының таяу болашақтағы трендтері мен проекциялары: еңбек нарығы, бәсекелестік салалар, болашақ дағдылары жеке тақырып ретінде қаралды.
«Жастар» ғылыми-зерттеу орталығының директоры Айсұлу Ерниязова жастардың қоғамдық үдерістерге қатысуына қатысты пікірімен бөлісті:
«Бүгінде Орталық Азия өзіндік гүлдену дәуірін, мәдени трансформацияны бастан кешуде. Бұл өзгерістерде жастар шешуші рөл атқарады, өйткені олар енді кезекте объект қана емес, сонымен қатар жаңа құндылықтар мен трендтердегі өзгерістердің субъектісі. Қазіргі уақытта олар қоғамдық қатынастардың пассивті қатысушысы ғана емес, сонымен бірге өзгерісті дамыту үшін үлкен әлеуетке ие ядро. Халық құрылымындағы жастардың өсіп келе жатқан үлесін ескере отырып, «жастар қырқасы» деп аталатын жақындап келе жатқан демографиялық құбылыс аясында «Орталық Азиядағы жастар» кешенді зерттеуін жүргізу, жастар сарапшылар қауымдастығын қолдау, жас сарапшылар үшін өңірлік алаң және Орталық Азияда тәжірибе алмасу үшін өңірлік волонтерлік сараптама алаңын құру ұсынылады».
Орталық Азия халықаралық институтының Саяси зерттеулер және аймақтық қауіпсіздік мәселелерін зерттеу бөлімінің бастығы Турдикул Бутаяров (Өзбекстан) алдағы онжылдықта күтілетін демографиялық өзгерістерге назар аударды:
«Бүгінде өңірде 80 миллионнан астам адам тұрады. Өсу қарқыны өте жоғары. Егер біз осындай қарқынмен жүрсек, жақын арада 100 миллионға жетеміз. Аймақ халқының орташа жасы – 28 жас. Бұл аймақ халқының 70-80%-ы жастар екенін білдіреді. 10-15 жылдан кейін олар осында отырады, олар біздің арамызда жүр. Олар ертең мемлекеттік лауазымдарға келеді. Бұл өткенге ешқандай қатысы жоқ ұрпақ. Олар жаңа дәуірде өмір сүреді, бұған соңғы жеті жылда біздің аймақта болып жатқан оң өзгерістер әсер етті. Олар бұдан әрі қалай әрекет етеді? Көп нәрсе өз тәжірибемізді оларға қалай жеткізетінімізге байланысты».
Форум Орталық Азиядағы ғылыми-сараптамалық кооперациялау дәстүрін жалғастырып, талдау саласындағы ынтымақтастықты кеңейтудің беделді алаңына айналды. Форум қорытындысы бойынша жалпы сараптамалық ұстанымдар негізінде Орталық Азия мемлекеттері басшыларының VI Консультативтік кездесуі үшін өңірді дамытудың өзекті мәселелері бойынша практикалық ұсыныстар әзірленді.
