2021 жылы «Талибан» қозғалысы билікке келгеннен кейін екі жыл өткен соң Ауғанстандағы оқиғалар әлі де Орталық Азия елдері сарапшыларының назарында.
Талибан үкіметі ресми түрде атайтын Ауғанстан Ислам Әмірлігін әлі күнге дейін әлемдегі көптеген мемлекеттер мойындамайды. Сонымен қатар халықаралық банктік шоттар мен елдің шетелдегі активтеріне тыйым салынған, нәтижесінде ауған үкіметі іс жүзінде толыққанды сыртқы экономикалық қызмет жүргізе алмайды.
Ауғанстандағы әлеуметтік-экономикалық жағдай күрделі болып қала беруде. Елде ұзақ жылдар бойы соғыстан кейін өте қажет жол-көлік инфрақұрылымы, кәсіпорындар мен өндірістер жоқ. Бұрын елдің ЖІӨ-нің жартысына жуығын құрайтын сыртқы көмек іс жүзінде жойылды.
Дегенмен, Ауғанстанда елдің күрделі гуманитарлық жағдайынан бастап қауіпсіздік мәселелеріне дейінгі көптеген проблемалардың болуына қарамастан, ел біртіндеп тұрақтандыруға бет бұруда. Осылайша, бірқатар елдер Кабулмен жасырын түрде өзара әрекет жасап, дипломатиялық миссияларды олардың бақылауына берді.
Халықаралық ұйымдардың гуманитарлық және экономикалық дағдарыс туралы пессимистік сценарийлеріне қарамастан, Ауғанстанның экономикасы мен әлеуметтік өмірінде құлдырау болған жоқ. Халықтың көпшілігі аштықта өмір сүргеніне қарамастан, жалпы халық қалыптасқан шындыққа бейімделді.
Ауғанстанның жаңа билігі жағдайды бақылауға алды – елде салықтар мен кедендік баждарды жинау тәртібі орнатылды, контрабанда мен есірткі трафигі шектелді, валютаның заңсыз айналымына бақылау орнатылды. Билік кедейлердің пайдасына арнайы салықтар жинап, ең маңызды азық-түлік бағасын ұстап тұру арқылы азаматтардың ең аз қамтылған санатын қамтамасыз етуге алды.
БҰҰ және бірқатар шет елдер тарапынан Ауғанстан халқына гуманитарлық көмек жеткізу жалғасуда. Бұл істе Қазақстан үкіметі де артта қалмайды. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев бірнеше рет атап өткендей, Қазақстанның Ауғанстанмен ынтымақтастығындағы басты назар гуманитарлық құрамдас бөлікке аударылды. Осыған байланысты Астана Кабулға ауқымды көмек көрсетуді жалғастыруда. 2023 жылдың сәуірінде еліміх Ауғанстанға 5 403 тонна азық-түлік тауарларын жеткізді, ал қазан айында Ауғанстанның Герат провинциясындағы жойқын жер сілкінісінен кейін 1 659 тонна гуманитарлық көмек көрсетілді.
Сондай-ақ Қазақстан Ауғанстанмен сауда-экономикалық салада өзара әрекеттестікті арттыру жөніндегі жұмысты жалғастыруға дайын. Осыған байланысты жақында қазақстандық тарап Гератта өзінің сауда өкілдігінің ашылғанын жариялады. Оның негізгі міндеттері сауда-экономикалық қатынастарға жәрдемдесу және екі елдің тауар айналымын ұлғайту, өңірлік телекоммуникациялық, көліктік және логистикалық байланыстарды дамыту, Ауғанстанның транзиттік және шекара маңындағы әлеуетін өңір елдерімен сауда жасау үшін пайдалану, Қазақстан экономикасына инвестициялар тарту болады.
Ауғанстандағы жағдай Орталық Азия сарапшыларының назарын және одан әрі зерттеуін талап етеді, өйткені олар бүкіл өңірдің қауіпсіздік мәселелеріне тікелей қатысты. Қос ел арасындағы сауда-экономикалық, көлік және энергетика салаларындағы, сондай-ақ өңірлік қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық әлеуеті толық көлемде іске қосылмаған.
Мұхит Асанбаев,
ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ
Халықаралық қауіпсіздік бөлімінің бас сарапшысы,
саясаттану ғылымдарының кандидаты
