Қазақстанның жасыл экономика моделіне көшуі – елдің орнықты экономикалық өсуді қамтамасыз ету стратегиясының негізгі элементі. Бұл бағытта мемлекет тарапынан экономиканың түрлі секторларын қамтитын белсенді қадамдар жасалуда.
Жаңартылатын энергия көздері (ЖЭК)
Қазіргі кезеңдегі маңызды міндеттердің бірі – энергетика саласын трансформациялау, жаңартылатын энергия көздерін (ЖЭК) дамыту. Жүргізілген заңнамалық реформалардың нәтижесінде Қазақстан жаңартылатын энергетиканың дамуын едәуір жеделдете алды, ЖЭК өзінің энергобалансының маңызды құрамдас бөлігі және орнықты даму стратегиясына айналдырды.
Бүгінгі таңда ЖЭК өндірген электр энергиясы үлесінің тұрақты өсуі байқалады. Ірі су электро станцияларды есепке алмағанда, электр энергиясын өндірудің жалпы көлемінде ЖЭК үлесі 2023 жылы 5,82%-ын құрады, өндірілген энергия көлемі 6,6 млрд кВтсағ. Айта кетейік, 2014 жылдан бастап ЖЭК белгіленген қуаты 16 еседен астам — 178 МВт-тан және 2023 жылдың қорытындысы бойынша 2868 МВт-қа дейін өсті.
2024 жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысы бойынша Қазақстанда жалпы белгіленген қуаты 2903,7 МВт болатын жаңартылатын энергия көздерінің 148 станциясы табысты жұмыс істеуде. Бұл станцияларға 59 жел электр станциясы (ЖЭС), 46 күн электр станциясы (КЭС), 40 су электро станциясы (СЭС) және 3 биоэлектростанция (БиоЭС) кіреді. Олар бірлесіп елдегі электр энергиясының жалпы көлемінің 6,47% өндіруді қамтамасыз етеді, бұл Қазақстанның энергия теңгеріміне елеулі үлес болып табылады және елдің тұрақты және экологиялық таза энергия көздерін дамытуға ұмтылысын растайды.
Сурет 1.
2030 жылға қарай Қазақстан электр энергиясын өндіру құрылымындағы ЖЭК үлесін 15%-ға дейін, ал 2050 жылға қарай басқа баламалы энергия көздерін ескере отырып, 50%-ға дейін ұлғайтуды жоспарлап отыр.
Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру
Жасыл экономикаға көшу жөніндегі тұжырымдамаға сәйкес, елдің ЖІӨ энергия сыйымдылығын 2025 жылға қарай 25%-ға және 2050 жылға қарай (2008 жылғы деңгейден) 50%-ға төмендету міндеті қойылды.
Айта кету керек, 2025 жылғы индикаторға мерзімінен бұрын қол жеткізілді: 2021 жылы ЖІӨ энергия сыйымдылығының 2008 жылғы деңгейден 38,5%-ға төмендеуіне қол жеткізілді (2-сурет).
Сурет 2. Қазақстанның ЖІӨ энергия сыйымдылығы, 2010 жылғы бағадағы т.м.б./мың АҚШ доллары
Дереккөз: ҚР СЖжРА Ұлттық статистика бюросының деректері негізінде есептелген.
2023 жылы одан әрі даму жоспарларын түзету қажеттілігін ескере отырып, сондай-ақ экономиканың барлық негізгі секторларында энергия сыйымдылығын төмендету және энергияны пайдалану тиімділігін арттыру арқылы Қазақстанның тұрақты дамуына қол жеткізу мақсатында Қазақстан Республикасының энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру саласын дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы бекітілді. Бұл стратегиялық құжат бес негізгі бағытты қамтиды: өнеркәсіп, энергетика, ғимараттар, көлік және халық.
Осы секторлардың әрқайсысы шеңберінде энергия сыйымдылығын төмендетуге және энергияны пайдалану тиімділігін жақсартуға бағытталған нақты индикаторлар белгіленген:
Өнеркәсіп. Мақсат – 2029 жылға қарай энергия сыйымдылығын 10% төмендету. Бұл энергияны үнемдейтін технологияларды енгізуді және ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарда өндірістік процестерді жаңғыртуды көздейді.
Ғимараттар. Негізгі міндеттердің бірі – 2029 жылға қарай бір шаршы метрге энергия тұтынуды 10%-ға дейін азайту. Бұған қолданыстағы және жаңа ғимараттардың энергия тиімділігін арттыру, жылу оқшаулау стандарттарын жақсарту және энергия үнемдеу технологияларын енгізу шаралары кіреді.
Көлік. Тұжырымдама сонымен қатар көлік секторындағы энергия сыйымдылығын төмендету шараларын қамтиды, бұл экологиялық таза және энергияны үнемдейтін көлік түрлеріне көшуді қамтиды.
Халық. Білім беру бағдарламалары мен энергияны ұтымды пайдаланудың маңыздылығы туралы хабардарлықты арттыру бастамаларын қамтитын энергияны үнемдеу процестеріне халықты оқытуға және тартуға ерекше назар аударылады.
Экономиканың энергия сыйымдылығы бойынша әлемдік рейтингте Қазақстанның позициясын жақсарту жөніндегі міндеттерді орындауды қамтамасыз ету мақсатында ЖІӨ-нің энергия сыйымдылығын 2021 жылғы деңгейден 2050 жылға қарай 35%-ға төмендету жөніндегі көрсеткішті енгізу ұсынылады.
Энергия тиімділігін арттыру және инфрақұрылымды жаңғырту Қазақстанға энергия тұтынуды айтарлықтай төмендетуге және CO2 шығарындыларын азайтуға мүмкіндік береді.
ЖЭК дамыту және энергия тиімді технологияларды енгізу жаңа объектілерді салу, пайдалану және оларға қызмет көрсету саласында жаңа жұмыс орындарын ашады. Бұл Қазақстанның түрлі өңірлерінде жұмыспен қамту деңгейін арттыруға және экономикалық мүмкіндіктер жасауға ықпал етеді.
Тұрақты ауыл шаруашылығы
Ауыл шаруашылығын тұрақты дамытудағы маңызды бағыт органикалық егіншілікті дамыту болып табылады. Ғалымдардың зерттеуіне сәйкес, органикалық ауыл шаруашылығы дәстүрлі ауыл шаруашылығымен салыстырғанда азот тыңайтқыштары мен пестицидтерді пайдаланудан бас тарту арқылы өңделген аумақтың гектарына парниктік газдар шығарындыларын кем дегенде 25%-ға азайтуы мүмкін. Сондай-ақ топырақта көмірқышқыл газын ұстап тұру үшін атмосферада сіңіретін қарашіріктің жиналуына байланысты топырақта 10% көбірек СО2 сіңіреді.
Қазақстан – экологиялық таза ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін санаулы елдердің бірі. Органикалық ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру және өткізу Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенінің (АӨК) маңызды ұлттық бәсекелестік артықшылығы болып табылады. Органикалық өнім экспорты Қазақстанның аграрлық экономикасының маңызды бөлігіне айналуда. Экспорттағы негізгі позициялар – бидай, зығыр тұқымдары және соя. FiBL және IFOAM рейтингтеріне сәйкес, 123 елдің ішінен Қазақстан органикалық өнім экспорты бойынша 9-шы, органикалық бидай экспорттаушы елдер арасында 4-ші, майлы зығырдың органикалық тұқымын экспорттау бойынша 6-шы орында.
2024 жылы Қазақстанда органикалық өнімнің ішкі нарығын дамытуға және олардың сыртқы нарықтардағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған органикалық өнім өндірудің құқықтық, экономикалық, әлеуметтік және ұйымдастырушылық негіздерін айқындайтын «Органикалық өнім өндірісі және айналымы туралы» заң мақұлданды. ҚР АШМ деректері бойынша қазіргі уақытта Қазақстанда 38-ге жуық сертификатталған шаруашылық өз қызметін жүзеге асыруда.
