ҚР Президенті жанындағы Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институтының алаңында экономикалық клубтың кезекті отырысы өтті. Онда ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі (СЖжРА) әзірлеген «Қазақстан-2029» Ұлттық даму жоспарының жобасы талқыланды. Агенттік осы стратегияны қалыптастыру бойынша үлкен жұмыс атқарды, сонымен бірге сарапшылар оны қарастырып, пысықтауға қызығушылық білдірді. Еліміз үшін маңызды құжатты талқылауға экономикалық клубтың төрағасы – ҚР Ұлттық Банкінің басшысы Тимур Сүлейменов, Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің төрағасы Жандос Шаймарданов, ҚСЗИ директоры Еркін Тұқымов, СЖжРА Төрағасының орынбасары Олжас Төлеуов, «Jusan Analytics» басқарушы директоры Әнуар Қуандықов, Парламент Мәжілісінің депутаттары, талдау және консалтингтік орталықтарының, елдің танымал экономистері қатысты.
ҚР Ұлттық Банкінің басшысы Тимур Сүлейменов өз сөзінде даму жоспары сияқты маңызды құжат кез келген мемлекетте болуы тиіс екенін атап өтті. «Бұған қоғам мен сарапшылар қауымдастығынан сұраныс өте жоғары. Бізге орта мерзімді сипаттағы стратегия қажет, оның нәтижелерін алдағы жылдары нақты сезінеміз. Мұндай құжат Мемлекет басшысының шешімі бойынша әзірленді, онда СЖжРА негізгі әзірлеуші болды, оған көптеген мемлекеттік органдар мен сараптамалық қауымдастықтар да қатысты. Мұнда қатысқандардың көпшілігі де белсенді қатысқанына сенімдімін. Бірақ соған қарамастан, құжат салыстырмалы түрде жақында жарияланды. Түрлі пікірлер мен идеялар бар, сондықтан бүгін біз ҚСЗИ алаңында сындарлы ұсыныстарды пысықтау үшін барлық мүдделі сарапшыларды жинадық.
ҚСЗИ директоры Еркін Тұқымов бұл маңызды және қажетті құжат екенін, экономистерден сараптама мен сындарлы бағалау қажет екенін атап өтті: «Біз «Қазақстан-2029» ұлттық даму жоспарының жобасын сараптамалық талқылау үшін ҚСЗИ алаңын ұсындық. Президент сараптамалық қоғамдастықтың елдің стратегиялық құжаттарын, оның ішінде жаңа экономикалық саясатты дайындауға қатысуының маңыздылығы туралы бірнеше рет айтқанын ескере отырып, біз үшін бұл құжатты қазір түсініп, кідіріссіз пысықтау және азаматтарға бұл стратегия елдің бүкіл халқының мүддесіне қалай қызмет ететінін, мемлекетіміздің қалай дамитынын, қандай стратегия жүзеге асырылатынын қол жетімді тілмен түсіндіру маңызды. Біз болашақтың бейнелерін саламыз. ЖІӨ және оны іске асырудағы экономиканың нақты секторының көрсеткіштері қандай болады, азаматтардың әл-ауқаты қалай жақсарады (маңызды фактор – инклюзивтілік), халық өмірді жақсартуға, білімге, медицинаға тең қол жеткізе ала ма. Яғни, біздің еліміз жақын арада қандай болатынын, әрбір қазақстандықтың өмірі қалай жақсаратынын қарапайым адам үшін қолжетімді түсіну. Осы және басқа компоненттер бойынша үлкен жұмыс күтіп тұр, біздің салмақты пікіріміз қажет».
СЖжРА Төрағасы Жандос Шаймарданов ҚСЗИ-ге маңызды құжат – елдің Ұлттық даму жоспарының жобасын талқылауға жақсы мүмкіндік бергені үшін алғысын білдірді. «Құжат мемлекеттік органдармен бірқатар талқылаулардан өтіп, 5 ақпанда Ашық НҚА порталында жарияланды. Сарапшылар қауымдастығы тарапынан көптеген пікірлер мен ұсыныстар алынды. Құжатты әзірлеу кезінде біз мемлекеттік органдарды ғана емес, қазақстандық және шетелдік сарапшыларды да қатыстырдық. Қазір әр түрлі жерлерде талқылау жүріп жатыр. Құжат әлі әзірленуде, бұл соңғы нұсқа емес. Талқылау барысында біз ақпанның аяғы мен наурыздың басында мемлекеттік органдармен келісудің үшінші кезеңін іске қосуды жоспарлап отырмыз, – деді спикер.
СЖжРА Төрағасының орынбасары Олжас Тілеуов әлемдік экономикадағы ағымдағы жағдай ҚР Ұлттық жоспарының 2029 жылға дейінгі жобасын құруда басқа да міндеттер қойып отырғанын атап өтті: – Қазіргі таңда болашақ біз он жыл бұрын ойлағаннан мүлдем басқаша көрінеді. Халықаралық экономикалық ынтымақтастықты одан әрі нығайту, сауда кедергілерінің төмендеуі және әлемдік экономиканың өсуі болжанды. Бүгінгі таңда протекционизм АҚШ пен ЕО сияқты дамыған елдерде жиі кездеседі. 90-шы жылдардағы нарық дәуірі іс жүзінде пандемияның басталуымен аяқталды және қайта теңгерімдеу кезеңі не болатынын қайта қарастыруға әкелді.
Парламент Мәжілісінің депутаты Альберт Рау халықтың табыс мәселесіне тоқталды: «Президент алға қойған басты мақсат – экономикалық өсім және халықтың әл-ауқатының барабар өсуі. Біз ЖІӨ-нің екі еселенуі халықтың кірісінің өсуімен қалай байланысты болатынын түсінуіміз керек».
Мәжіліс депутаты Никита Шаталов өңірлердегі инфрақұрылымға қолжетімділіктің экономикалық теңсіздігі мәселесін көтерді: «Біз басты назарды әлеуметтік блокқа аударып, ресурстарды көбірек жұмсаймыз. Ал денсаулық сақтау мен білім беру – халқымыздың өсуіне ықпал ететін сала, бұл дегеніміз кәсіби құзыреттілігін арттыру және адами капиталды дамыту мәселесі».
TALAP қолданбалы зерттеулер орталығының Қамқоршылық кеңесінің төрағасы Рахым Ошақбаев өмір сүру сапасын жақсарту үшін қолайлы жағдай жасау қажеттілігіне тоқталды: «Әлемнің 37 елі пайдаланып отырған индекстің әдіснамасын есепке алуға болады. Негізгі талап — экономикалық өсудің инклюзивтілігі, бірақ ол көрінбейді. ІЖӨ екі еселенеді, ал адам қайда?!».
«Visor Holding ЖШС басқарушы директоры, экономист Алмас Чукин өзіміздің өндірістік қуатымызды арттыруымыз керек екеніне сенімдік білдірді: «Құжатта салалар бойынша нақты мәселелердің тізбесі, оларды шешу жолдары көрсетіліп, және оның барлығы бізге қанша қаржы тұратынын айқындау қажет. Оның екі жолы бар – не кірісті көбейту, не шығыстарды азайту және 2029 жылға қарай бюджеттің қандай болатынын көру».
Шоғырландырылған бюджетті құру идеясын экономист, «Halyk Finance» АҚ басқарма төрағасының кеңесшісі Мұрат Темірханов та қолдады. Оның пікірінше, бәрін егжей-тегжейлі сипаттау және кірістер мен шығыстар бөлігіне қолданбалы талдау жасау, бюджет тәуелді болатын модельді құру қажет: «Ең бастысы, соңғы 6-7 жылда төмендеп келе жатқан өнім шығару көрсеткіштеріміз. Сонымен бірге ірі жобаларға инвестиция тапшылығы байқалады. Ішкі тұтыну үшін газ тапшылығы және инвестицияның жетіспеушілігі бар, себебі ішкі бағалар экспорттық бағадан арзан. Бұл жерде мемлекет араласуы керек. Бірақ экономикада секіріс жасау үшін құрылымдық өзгерістер – мемлекетсіздендіру және нарықтық экономиканың нақты секторын құру қажет».
Мәжіліс жанындағы Қоғамдық палатаның мүшесі Ерлан Смайыловтың айтуынша, ұлттық жоспардың орындалуын үкімет пен министрліктердің KPI-не енгізу қажет: «Егер қазір біз басымдықты жергілікті қамтуды ұлғайтуға берсек, елдің құндық көрсеткіші артып жатса, экономиканың технологиялық жетілдірілуінің негізгі көрсеткіштері бойынша үкімет пен тиісті министрліктер үшін тиімділік көрсеткіштерін белгілеген жөн болар».
Ulagat Consulting Group консалтингтік компаниясының директоры Марат Қайырленов инвестиция мәселесіне тоқталды. Оның ойынша, инвестициялық саясатты қайта қарау қажет, өйткені жобалардың тізімі жылдан-жылға талқыланып жатқандықтан, жүйелік өзгерістер қажет: «Бізде инвестициялық саясатты қайта қарау бойынша бірқатар ұсыныстар бар. Индикаторлар Қазақстандағы жағдайды көрсетпейді, өйткені тәркіленген шоттар бес есеге өсті, жұмыс орындарын барынша белсенді түрде ашу қажет. Шаралардың бірі көлік жүргізушілерден қайта өңдеу ақысын алып тастау болуы мүмкін».
Сараптамалық талқылау нәтижесінде барлық ұсыныстар мен ескертулер жұмысқа қабылданды.
