Қараша айының бірінші жексенбісі қазақстандық басқару жүйесі үшін жаңа маңызды оқиғадан басталды – аудандар мен облыстық маңызы бар қалалар әкімдерінің сайлауы орын алды. Бұған Президент Қ.К. Тоқаев, орталық және жергілікті атқарушы органдар деңгейіндегі зор концептуалды жұмыс, депутаттардың заңнамалық қызметі, сондай-ақ азаматтық белсенділердің қатысуымен сараптамалық пікірталастар алғышарт болды. Сайлау билік құрылымын орталықсыздандырудың кезекті кезеңін, өңірлік басқарушылардың есептілігін күшейтуді және жергілікті әкімдіктердің рөлін арттыруды білдіреді. Бұл нәтижелерге облыстардың тиімді дамуына ықпал ететін жалпы азаматтық саяси белсенділіктің күшеюі де жатады.
Бұл сайлау «пилоттық» іске қосу үшін таңдалған елді мекендерде сайлауға қатысуды және үміткерлер арасында бәсекелестікті қамтамасыз еткен азаматтық қоғамымыздың саяси жетілуін жеке атап өту маңызды. Сайлаушылардың бұл сайлауға деген оң көзқарасы күтілуде, өйткені аудандар мен облыстық маңызы бар қалалардың тұрғындары болашақта аймақтағы жағдай бойынша тікелей талап ететін адамдарды таңдайды. Дәл осы жауапкершілікті қабылдау аймақтық даму трендін нығайтуда бірінші кезектегі рөл атқарады.
Биліктің вертикалын мұндай түсіру тек сайлаушылар үшін ғана емес, сонымен қатар әлеуетті талантты менеджерлер үшін де ынталандыру болады. Мәселен, аудандық әкімдіктер – саяси амбицияларды жүзеге асыру үшін тартымды «алаң». Бұл тек басқарушылық қана емес, сонымен қатар аудан әкімдерінің жаңа экономикалық дербестігімен де түсіндіріледі. Бұдан былай жергілікті билік аудандық маңызы бар ағымдағы шешімдерді қабылдау кезінде үнемі «жоғарыға» қараудың және үдерістерді кешіктірудің қажеті жоқ. Бұл жалпы азаматтардың жергілікті атқарушы органдарға деген сенім деңгейін арттырады.
Аудан әкімінің ұстанымы тартымдылығының артуы тәуелсіз үміткерлерді сайлауға белсенді қатысуға әкеледі. Сондай-ақ келесі жылдары олардың саны тек арта түсетіні сөзсіз. Бұл жергілікті үкіметте плюрализмді дамытудың және демократиялық құндылықтарды нығайтудың қосымша факторы болады. Қарапайым билік деңгейіндегі мұндай «демократияның кеңеюі» азаматтық саяси белсенділіктің біркелкі дамуына ықпал етіп, аймақтар мен орталық арасындағы алшақтықты азайтуы керек. Бұл өз кезегінде жекелеген өңірлердегі әлеуметтік шиеленіс деңгейін айтарлықтай төмендетіп, тұтастай алғанда өңірлік атқарушы жүйені нығайтады.
Жанар Санхаева,
ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ Электоралды үдерістерді зерттеу бөлімінің басшысы
