Жанар Санхаева,
ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ
саяси зерттеулер бөлімінің басшысы
Бір палаталы Парламентке көшу туралы шешім өкілетті билікті нығайтуға бағытталған бұрын жүзеге асырылған реформалардың заңды жалғасы іспетті.
Бір палаталы модельге көшу парламентішілік құрылымдардың нығаюының арқасында жүзеге асады. Осылайша, парламенттік оппозицияның құқықтарын кеңейту, заң жобаларын жан-жақты қарау мүмкіндігімен комитеттер жүйесін нығайту, сондай-ақ Парламентаризм институтының және басқа да талдау қызметтерінің жұмысы арқылы сараптамалық инфрақұрылымды дамыту арқылы бақылау функциялары қайта бөлінді және күшейтілді. Осының барлығы Мәжілісте алты саяси партияның өкілдігі бар көппартиялық жүйе жағдайында заңнамалық процестің неғұрлым жауапты және ашық болуы үшін негіз қалыптастыруға мүмкіндік берді.
Саяси жүйеде тепе-теңдік пен бақылауды қамтамасыз ететін ішкі «сүзгілер» қазірдің өзінде жұмыс жасап жатқанын да көріп отырмыз. Қалпына келтірілген Конституциялық сот заңдарды алдын ала және кейінгі тексеруді де жүзеге асырады, ал Жоғарғы есеп палатасы тәуелсіз қаржылық бақылауды қамтамасыз етеді. Азаматтардың мүдделерін қорғау өкілеттігі бар адам құқықтары, кәсіпкерлер және балалар құқықтары жөніндегі омбудсмен институттары өз қызметін белсенді дамытуда. Парламент Мәжілісі жанындағы Қоғамдық палата сияқты қоғамдық кеңес алаңдары да қоғамдық бақылаудың маңызды элементіне айналды.
Осылайша, бір палаталы Парламентке көшу – оқшау қадам емес, саяси институттарды нығайтуға және азаматтық белсенділікті арттыруға бағытталған дәйекті реформалар логикасына салынған. Ол бірқатар жүйелік артықшылықтарға ие:
Біріншіден, шешім қабылдау тетігі айқындалып, оның салдары үшін жауапты тұлға белгілі болған жағдайда, бұл депутаттардың ашықтығы мен жауапкершілігін арттырады әрі екі палата арасында жауапкершілікті бір-біріне ысыра салу тәжірибесін болдырмайды.
Екіншіден, бір палаталы құрылым партиялық жүйені одан әрі нығайтуға жағдай жасайды. Өз кезегінде дамыған партиялық жүйе қазірдің өзінде тұрақты саяси бәсекелестікті қамтамасыз етеді, биліктің шамадан тыс жекелену қаупін азайтады және жеке тұлғалардан тәуелсіз жұмыс істей алатын институттарды қалыптастырады. Сонымен қатар, партиялар Парламентке кәсіби кадрларды дайындауды жалғастыра алады, бұл негізгі мемлекеттік шешімдерді дайындалған саясаткерлер қабылдайтынына кепілдік береді.
Үшіншіден, бір палаталы Парламент шешім қабылдаудың тиімділігін арттырады. Саяси циклдің жылдамдығы көбінесе реформалардың сәтті немесе сәтсіздігін анықтайтын дәуірде мақұлдау кедергілері неғұрлым аз болса, идеялар соғұрлым тезірек нақты заңдарға, ал заңдар қоғам өміріндегі нақты өзгерістерге айналады.
