Руслан Асаубаев,
ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ Солтүстік Қазақстан облысы бойынша өкілі
Өңірлермен жұмыс жөніндегі бөлімнің бас сарапшысы,
Дүние жүзіндегі ауылдық аумақтар өз елінің бірегей табиғи, демографиялық, экономикалық және тарихи-мәдени әлеуеті болып саналады. Жаһандық мағынада ауылдық жерлердің деградациясы мәдени бірегейліктің, тарихи және архитектуралық мұраның жоғалуына әкелуі мүмкін.
Солтүстік Қазақстан облысы аумағы бойынша ең кішкентай – жалпы аумақтың 3,6% болғанына қарамастан, оның стратегиялық аграрлық-өнеркәсіптік өңір ретіндегі әлеуеті жоғары. Облыс барлық ауыл шаруашылығы өнімдерінің 11%-ын, Қазақстанда өсірілетін бидайдың 20%-дан астамын өндіреді. Егіс алаңы 4,3 млн га немесе Қазақстан бойынша жалпы көлемнің 18,2% құрайды.
Соңғы бес жылда ауылдық аумақтарды орнықты және серпінді дамытуға бағытталған бірқатар шаралар қабылдануда:
- ҚР ауылдық аумақтарын дамытудың 2023-2027 жылдарға арналған тұжырымдамасы қабылданды.
- «Ауыл – ел бесігі» жобасы іске асырылды, оның шеңберінде 2019-2024 жылдар аралығында 146 перспективалы ауылда 50,1 млрд теңгеге көлік және әлеуметтік инфрақұрылым жаңғыртылды.
- Әлеуметтік-экономикалық даму мақсатында Солтүстік Қазақстан облысының 2021-2025 жылдарға арналған 500 млрд теңгеден астам сомаға әлеуметтік-экономикалық дамуының кешенді жоспары бекітілді.
Осыған қарамастан, қазіргі уақытта ауылдық аумақтар дағдарысты бастан кешуде, бұл демографиялық жағдайдың нашарлауынан, кадрлардың жетіспеушілігінен, әлеуметтік және коммуналдық инфрақұрылымның төмен сапасынан көрінеді.
Мәселен, елді мекендер саны бойынша Солтүстік Қазақстан облысы көшбасшылар қатарында – Түркістан облысынан кейінгі 635 елді мекен. Алайда, бұл ретте облыс халық саны бойынша ең аз болып табылады: 2025 жылғы 1 ақпанға – 521,2 мың адам, оның ішінде 258,2 мың (49,5%) – қалалық, 263 мың (50,5%) – ауыл тұрғындары. Ауылдардың 70% — дан астамы ауыз сумен қамтамасыз етілген. 2000 жылдан 2024 жылға дейін облыста 184 ауылдық елді мекен жойылды.
Қазақстанда ауылдық аумақтарды дамытудың салалық моделі іске асырылуда, оның орталығында – ауыл шаруашылығы кәсіпорындары. Мемлекеттік саясаттың басты мақсаты – ауыл халқын толық жұмыспен қамту кезінде өндірісті ұлғайту немесе қарқындату есебінен нарыққа бағдарланған, бәсекеге қабілетті ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын құру. Мемлекеттік қолдаудың негізгі бенефициарлары ірі шаруашылықтар болып қала береді. Үй шаруашылықтары көбінесе бағдарламаларды қамтудан тыс қалады, өйткені олардың қызметі көбінесе бейресми болып табылады және олардың мүдделерін қорғайтын институттар жоқ.
Ауылды дамыту жергілікті экономикадағы өзара байланыс жүйесі болып табылатын салалық модельден аумақтық модельге көшу маңызды. Бұл зейінді, әртүрлі институттардың қатысуын, барлық деңгейдегі барлық мүдделі және жобалық басқаруды қажет ететін күрделі процесс. Ауыл саясатындағы маңызды ресурс – адами және әлеуметтік капиталды жандандыру қажет. Ол үшін не қажет:
Бірінші. Ауыл шаруашылығы мен агробизнесті аумақтарды дамытуға ықпалдастыру үшін кооперация, жергілікті өзін-өзі басқару және «Ауыл Аманаты» жобасы арқылы халықты жандандыру қажет. 2023 жылы «Ауыл Аманаты» бойынша СҚО-да 236 өтінім мақұлданды, 237 жұмыс орны құрылды. 2025 жылы бағдарламаны іске асыру үшін 1,5 млрд теңге бөлінді.
Екінші. Маңызды қадамдардың бірі қоғамдық жайылымдарды бөлу болуы мүмкін. 2022 жылдың басынан бері 621,4 мың га пайдаланылмаған жер мемлекетке қайтарылды, оның ішінде 112,2 мың га – егістік, 471,4 мың га – жайылым. Бұл жерлер жергілікті қоғамдастықтың шешімімен бөлінуі керек, бұл жайылымдардың деградациясын тоқтатуға және мәдени жайылымдарды құруға мүмкіндік береді. Бұл толыққанды жемшөп бірліктерін қамтамасыз ету есебінен ауыл шаруашылығы жануарларының өнімділігін арттырады және өнімнің өзіндік құнын 2 және одан да көп есе төмендетеді, бұл мал шаруашылығы саласын дамудың жаңа деңгейіне ауыстыруға мүмкіндік береді.
Осылайша, жергілікті қоғамдастықтың жобалауға және іске асыруға қатысуымен ғана бағдарламалардан ауылдық округ пен ауылды дамыту жоспарларымен органикалық байланысты өңірлік даму жобаларына ауысуға болады.
