Елнар Берікбаев,
ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ
Стратегиялық талдау бөлімінің басшысы
Жуырда бірқатар бұқаралық ақпарат құралдарында Сенаттың бет-жүзді жабатын киімдерге тыйым салу мәселесін қарастырып жатқаны туралы ақпарат жарияланды.
«Құқық бұзушылықтың алдын алу туралы» заңда қоғамдық орындарда бет-жүзін тануға кедергі келтіретін киім киюге тыйым салатын түзету ұсынылған. Бұған қызметтік (лауазымдық, еңбек) міндеттерді орындау үшін, медициналық мақсатта, азаматтық қорғау үшін, ауа-райы жағдайында қажет болған жағдайлар кірмейді.
Бұл шараның мақсаты адамдарды сәйкестендіру тиімділігін арттыру және қоғамдық тәртіпті қорғаудың алдын алу тетіктерін күшейту болып табылады. Тәжірибе көрсеткендей, бетті киіммен жасыру заңсыз әрекеттерді жасау кезінде жеке тұлғаны анықтауды едәуір қиындатады.
Мұндай тыйымдар Өзбекстан мен Қырғызстанда енгізілген. Францияда қоғамдық орындарда бет-жүзін жауып тұратын киім киюге тыйым салу 2010 жылы күшіне енді. Бельгияда осындай тыйым 2011 жылдан бастап енгізіліп, 2017 жылы Еуропалық сот растады. Ұқсас нормалар Нидерландыда, Швейцарияда, Болгарияда, Австрияда, Данияда және Германияда қолданылады.
Ресми тұжырымдарда біз бет-әлпетін жасыратын киім туралы айтатын болсақ, Интернеттің қазақстандық сегментінің ақпараттық кеңістігінде, әсіресе БАҚ тақырыптарында «никаб» және «хиджаб» сөздері жиі бір-бірін алмастырады. Бұл наразылық пен түсініспеушілік толқынын тудырады.
Басылымдар мен оларға жасалған түсініктемелердің контент-талдауы мынадай қорытындыға әкелді: қазақстандықтардың көпшілігі «никаб» – көзге арналған тар ойығы бар бетін жабатын бас киім және «хиджаб» – шашын, мойнын және кеудесін жабатын, бірақ бет-жүзін ашық қалдыратын орамал арасындағы айырмашылықтар туралы білмейді.
Бұқаралық ақпарат құралдарында «Хиджабқа тыйым салынады» деген тақырып жаңылыстырады. Шындығында, никаб туралы айтылып отыр, бірақ екі ұғымды шатастыра отырып, БАҚ бұрмаланған суретті қалыптастырады, хиджаб киген мұсылмандар арасында үрей тудырады.
Қате тұжырымдар діншілдердің құқықтарын кемсіту ретінде қабылдануы мүмкін және наразылықтың өсуіне әкелуі мүмкін.
Осыған байланысты нақты ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу өте маңызды: журналистер үшін де, кең аудитория үшін де.
Никаб кию әйел үшін міндетті немесе қажет емес. Бетті толығымен жабу дәстүрі Исламның міндетті ережелеріне жатпайды. Бетті жабу никаб «исламдық киім» емес болғандықтан, ол исламның заңды ережелерімен реттелмейді.
Ислам әлеміндегі ең үлкен және ықпалды Әл-Азхар университетінде оқытушыларға бет-жүзін жауып тұратын киім мен бас киім киюге тыйым салынды.
Никабты мұсылманға дейінгі Арабияда киген. Ол бедуиндерді күн сәулесінен, құмнан және шаңнан қорғау қызметін атқарды.
Каир Әл-Азхар университетінің пәтуа кеңесінің Бас хатшысы Халед Омран Құран да, Сүннет те оны киюді бұйырмайтынын және мұсылман әйелдерді оны киюге міндеттемейтінін түсіндірді. Шариғат нормалары никаб киюді бұйырады деп айтатындардың бәрі қателеседі.
Осыған байланысты бұқаралық ақпарат құралдарын келесі ұсыныстарды тыңдауға шақырғым келеді:
- Ресми дереккөздерге сүйене отырып, жариялау алдында ақпараттың дұрыстығын тексеру.
- Талқыланатын шараның мәнін бұрмалайтын басылатын тақырыптардан аулақ бола отырып, этика мен кәсіби жауапкершілік нормаларын сақтау.
- Нақты анықтамаларды қолданыңыз. Егер бет-жүзін жабу туралы айтатын болсақ, бұл никаб. Егер бет ашық болса, бұл «Құқық бұзушылықтың алдын алу туралы» Заңға енгізілген жаңа түзетулер аясында талқыланатын мәселе емес. Қажет болса — жақшада немесе ескертулерде қысқаша түсініктеме беріңіз: (Никаб — көзді ашық қалдырылып, бетті толық жабатын әйелдердің бас киімі. Араб тілінен аударғанда «никаб» сөзі «бетперде» дегенді білдіреді. Ал хиджаб — шариғат талаптарына сай әйел адамның шашы мен денесін (бет, алақан және тобықтан төменгі аяқтан басқа) жабатын кез келген киім түрі).
- Бұрмалануды болдырмау үшін дінтанушылар мен мәдениеттанушыларды сарапшылар ретінде тартыңыз.
Діни тақырыптардағы кез-келген қоғамдық пікірталас дәлдік пен әдептілікті қажет етеді. Бетті жасыратын киімге ықтимал тыйым салу жағдайында мынаны ажырату маңызды: бұл жалпы діни киіммен күресу туралы емес, қауіпсіздік туралы.
«Никаб» және «хиджаб» ұғымдарының арасындағы шатасу жай ғана қате емес – бұл қауіпті. Бұл тақырыптар адамдардың терең наным-сенімдерін қозғайды және фактілерге негізделген нәзік тәсіл мен әртүрлі көзқарастарды құрметтеуді талап етеді.
Мұндай тақырыптар адамдардың терең сенімдерін қозғайды, сондықтан әртүрлі көзқарастарды құрметтеу мен құрметтеуге негізделген нәзік тәсілді қажет етеді.
Бұл норма зайырлы және қоғамдық-құқықтық сипатқа ие және тек қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталғанын айта кету керек. Ол азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының конституциялық кепілдіктерін, соның ішінде ар-ождан мен дін бостандығы құқығын бұзбайды. Тыйым тек қоғамдық орындарда жеке тұлғаны сәйкестендіруге кедергі келтіретін киімдерге қатысты және бетті жаппайтын діни киім элементтеріне қолданылмайды.
